Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS BS. Dương Ánh Kim - Bệnh Viện Đại Học Y Dược TP.HCM
1. Viêm Teo Âm Đạo
Viêm teo âm đạo hay còn gọi là teo âm đạo hay tên gọi mới nhất là hội chứng niệu dục (tiết niệu-sinh dục) thời kỳ mãn kinh là tình trạng phổ biến xảy ra khi lớp lót đường âm đạo trở nên mỏng, khô và viêm do giảm nồng độ estrogen (nội tiết tố nữ). Triệu chứng thường gặp không chỉ ở đường âm đạo như nóng, rát, đau, chảy máu khi quan hệ mà còn cả ở đường tiết niệu như tiểu nhiều lần, nhiễm trùng tiểu. Nó thường xảy ra quanh thời điểm mãn kinh, hậu mãn kinh với tần suất lên tới 50% nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng ở những phụ nữ trẻ đã bị cắt bỏ buồng trứng hoặc điều trị ung thư ảnh hưởng tới dự trữ mô buồng trứng.
2. Triệu chứng viêm teo âm đạo
Thường gặp nhất và đầu tiên nhất đó là khô âm đạo: cảm giác khó chịu, ngứa, rát âm đạo, âm hộ
Đau khi quan hệ: Tình trạng khô âm đạo làm việc quan hệ bị đau.
Nhiễm trùng đường tiểu thường xuyên: Do mô âm đạo bị mỏng khiến đường tiểu dễ bị tấn công bởi các vi khuẩn qua lỗ tiểu (nằm ngay trước trên âm đạo), gây tiểu máu, cảm giác đau rát và nóng khi đi tiểu
Tiểu không kiểm soát: Khó kiểm soát việc đi tiểu theo ý của mình
Xuất huyết âm đạo: thường xảy ra sau quan hệ hay sau khi khám trong âm đạo, lượng máu rất ít
Tiết dịch âm đạo không thường xuyên: thường là dịch màu vàng loãng
3. Nguyên nhân viêm teo âm đạo: Là do nồng độ estrogen giảm.
Bình thường âm đạo được lót bởi các tế bào biểu mô lát tầng dày, ẩm và nhiều nếp nhăn. Khi các tế bào này chết và bong tróc ra nó sẽ tiết ra glycogen, sau đó chuyển thành glucose. Dưới tác động của các lợi khuẩn âm đạo lactobacillus, các phân tử đường glucose sẽ chuyển thành acid lactic, tạo môi trường pH acid cho âm đạo (dưới 4.5) để bảo vệ âm đạo khỏi các tác nhân vi khuẩn.
Khi nồng độ estrogen giảm sẽ làm lớp lót của âm đạo mỏng đi và kém đàn hồi, khiến đường âm đạo ngắn lại và hẹp hơn. Khi các tế bào lót âm đạo mỏng, và ít, sẽ làm giảm lượng glucose, dẫn tới pH âm đạo bị kiềm hơn, dễ bị viêm nhiễm do các vi khuẩn tấn công hơn.
Ngoài ra nồng độ estrogen giảm cũng làm giảm lượng dịch bình thường của đường âm đạo.
Tất cả những yếu tố trên làm cho mô âm đạo rất nhạy cảm, dễ bị tổn thương. Vậy estrogen giảm do nguyên nhân gì?
- Thường nhất là do tình trạng mãn kinh: khi càng lớn tuổi, dự trữ mô buồng trứng cũng giảm theo, nồng độ estrogen cũng giảm dần. Mãn kinh có thể giảm tới 85% nồng độ estrogen. Nồng độ estradiol trước mãn kinh dao động 10-800pg/ml theo chu kì kinh, khi mãn kinh nó giảm còn dưới 30 pg/ml.
- Kế đó là do phẫu thuật: Phẫu thuật liên quan tới cắt bỏ buồng trứng sẽ làm giảm nồng độ estrogen
- Sau cùng là do điều trị: ví dụ như quá trình vào thuốc trong điều trị ung thư (hóa trị) hoặc quá trình xạ trị vùng chậu sẽ làm ảnh hưởng tới dự trữ mô buồng trứng, hoặc dung các thuốc kháng estrogen như tamoxifen
- Ngoài ra những tình huống sau cũng dễ bị viêm teo âm đạo như phụ nữ đang cho con bú, dùng một số loại thuốc ngừa thai có tính kháng estrogen mạnh , hút thuốc lá, ít quan hệ tình dục.
4. Điều trị viêm teo âm đạo
Các biện pháp điều trị viêm teo âm đạo có thể chia nhóm như sau:
- Biện pháp hormone: Bổ sung estrogen thường là biện pháp có hiệu quả cao nhất, lâu dài, có nhiều đường dùng và nhiều dạng như đường tại chỗ ( âm đạo) dạng: kem, gel bôi âm đạo , vòng đặt âm đạo (dùng trong 3 tháng), thuốc viên đặt âm đạo, hay đường toàn thân: thuốc viên uống, kem bôi da có thể giúp phục hồi độ ẩm âm đạo, cải thiên độ dày của lớp niêm mạc âm đạo. Tuy nhiên cần có chỉ định của bác sĩ trước khi dùng, không nên tự ý sử dụng vì có thể gây những tác dụng ngoài ý muốn.
Biện pháp không hormone như:
- Chất bôi trơn: Các loại chất bôi trơn thành phần chủ yếu chứa nước, silicone, dầu, giúp giảm nhanh cảm giác đau khi quan hệ, tuy nhiên thời gian tác dụng rất ngắn nên hiệu quả thấp.
- Chất làm ẩm: Kết dính vào bên trong tế bào âm đạo, giúp các tế bào âm đạo được bổ sung thêm nước, tăng cường độ ẩm, do đó thời gian tác dụng kéo dài hơn so với chất bôi trơn
- Tập vật lý cho cơ sàn chậu: Các bài tập này giúp làm chắc khỏe các cơ sàn chậu và phục hồi trương lực của âm đạo
- Nong âm đạo: giúp mô âm đạo được giãn rộng, giảm sự khó chịu khi quan hệ, nong từ que nhỏ từ từ tăng dần tới que lớn theo thời gian
5.Dự phòng viêm teo âm đạo như thế nào và khi nào cần tới gặp bác sĩ?
Mặc dù quá trình mãn kinh gây giảm nồng độ estrogen là một diễn tiến tự nhiên, tuy nhiên vẫn có những cách để tình trạng viêm teo âm đạo không trở nên nặng nề như tránh xa cách chất kích thích âm đạo như nước hoa, không thụt rửa âm đạo, không hút thuốc lá (làm giảm máu tới âm đạo, giảm estrogen). Ngoài ra hoạt động quan hệ tình dục thường xuyên giúp tăng lương máu tới âm đạo, cải thiện sự đàn hồi âm đạo. Nghiên cứu cho thấy khi phụ nữ có quan hệ tình dục thường xuyên sẽ có triệu chứng nhẹ hơn những phụ nữ không quan hệ, lý do là khi quan hệ sẽ kích thích tăng lượng máu tới âm đạo, làm tăng độ đàn hồi âm đạo. Nhưng việc đau khi quan hệ hay ra máu khi quan hệ lại làm việc quan hệ trở nên bị hạn chế. Vậy trước khi tìm tới bác sĩ, bạn có thể thử biện pháp không hormone, sự kết hợp của chất bôi trơn và làm ẩm như Gynofem.
Gynofem là dạng gel bôi âm đạo với thành phần chính là Ectoin 3% (là một hợp chất tự nhiên được tìm thấy ở một số loài vi khuẩn,có khả năng ngăn chặn và ngăn ngừa tổn thương tế bào, hoạt động như một chất dưỡng ẩm vượt trội với hiệu quả lâu dài,), và Sodium Hyaluronate 0.2 % ( giúp giảm đau tức thì, hoạt động như một chất bôi trơn và dưỡng ẩm cho niêm mạc âm đạo, do đó giúp phục hồi các điều kiện tự nhiên của âm đạo và ngăn chặn các triệu chứng khô), ngoài ra còn có Allantoin 0.5% (Cung cấp dưỡng chất, có tác dụng dưỡng ẩm, tăng hàm lượng nước trong tế bào).
- Teo âm đạo trung bình đến nặng: 1 lần/ngày x 7 ngày. Duy trì: 3 ngày/lần
- Teo âm đạo nhẹ: 3 ngày/lần hoặc khi cần thiết
Nghiên cứu cho thấy Gynofem cải thiện triệu chứng tại tuần thứ tư khi điều trị: cải thiện vấn đề đau khi giao hợp là 86.5% và đau/ bỏng rát âm đạo là 75%.
Nếu sau vài tuần triệu chứng vẫn không cải thiện thì bạn nên đặt lịch với bác sĩ phu khoa để giúp bạn xác nhận chẩn đoán, loại bỏ những chẩn đoán phân biệt ( như nấm âm đạo,…), từ đó có can thiệp phù hợp nhất.
