Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng TS BS Trần Thị Nhật Vy – Phó khoa Phụ Sản, Bệnh viện Đại học Y Dược, TPHCM.

Viêm teo âm đạo là gì?

Teo âm đạo là tình trạng niêm mạc âm đạo trở nên khô và mỏng hơn dẫn đến ngứa, rát và đau khi quan hệ tình dục. Tình trạng này cũng bao gồm các vấn đề về đường tiết niệu như nhiễm trùng tiểu và tiểu không tự chủ.

Teo âm đạo có thể là một vấn đề phổ biến đối với tất cả phụ nữ, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh. Các báo cáo cho thấy 15% dân số nữ có triệu chứng teo âm đạo trước khi mãn kinh, trong khi 40% đến 57% phụ nữ sau mãn kinh có triệu chứng. Thời kỳ mãn kinh làm giảm đáng kể 95% sản xuất estrogen.

Khoảng 70% phụ nữ có các dấu hiệu và triệu chứng không trao đổi vấn đề này với bác sĩ của họ. Phụ nữ thường né tránh hoặc xấu hổ khi được hỏi về các triệu chứng của họ. Họ cho rằng đây là vấn đề tất yếu sẽ xảy ra sau mãn kinh và là một phần của quá trình lão hóa. Do đó, ít hơn 25% số phụ nữ không được chăm sóc và các bác sĩ không sàng lọc các triệu chứng teo âm đạo. Điều này không chỉ dẫn đến việc chẩn đoán mà còn điều trị không đúng mức tình trạng này.

Teo âm đạo thường xảy ra trong thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh khi buồng trứng sản xuất ít estrogen. Ngoài ra, những phụ nữ trẻ bị sụt giảm estrogen trong thời kỳ hậu sản cho con bú, điều trị ung thư vú hoặc cắt bỏ buồng trứng cũng  gặp triệu chứng này và có thể làm gián đoạn chất lượng cuộc sống của họ.

Gần đây, thuật ngữ teo âm đạo đã được thay thế bằng thuật ngữ mới hơn, hội chứng cơ quan sinh dục của thời kỳ mãn kinh (genitourinary syndrome of menopause, GSM). Thuật ngữ mới này giúp mô tả không chỉ âm đạo mà cả các triệu chứng tiết niệu có thể xảy ra do lượng estrogen thấp.

Nguyên nhân viêm teo âm đạo

Trong thời kỳ mãn kinh, buồng trứng teo nhỏ, ngưng hoạt động do đó cơ thể tạo ra ít estrogen hơn. Nếu không có estrogen, niêm mạc âm đạo trở nên mỏng và ít co giãn hơn, ống âm đạo cũng bị thu hẹp và rút ngắn lại. Ít estrogen hơn cũng làm giảm lượng dịch âm đạo bình thường và thay đổi cân bằng axit trong âm đạo. Tất cả những yếu tố này làm cho mô âm đạo mỏng hơn và dễ bị kích ứng hơn.

Những  nguyên nhân khác:

• Suy giảm chức năng buồng trứng do hóa trị hoặc xạ trị.
• Thuốc có đặc tính kháng estrogen: tamoxifen, medroxyprogesterone và nafarelin.
• Phẫu thuật cắt buồng trứng.
• Một số loại thuốc tránh thai.
• Rối loạn miễn dịch.
• Cho con bú 
• Hút thuốc lá.
• Những người không thường xuyên quan hệ tình dục cũng có thể có nguy cơ cao bị teo âm đạo. Các nghiên cứu cho thấy những người quan hệ tình dục thường xuyên hơn có xu hướng bị teo âm đạo nhẹ hơn so với những người ít quan hệ tình dục. Nguyên nhân là do kích thích tình dục làm tăng lưu lượng máu đến âm đạo của bạn và làm cho mô âm đạo của bạn đàn hồi hơn.

Triệu chứng viêm teo âm đạo

Các mô lót thành âm đạo nên mỏng, khô và viêm khi người phụ nữ bị teo âm đạo. Thông thường, dấu hiệu đầu tiên là ít chất bôi trơn, có thể nhận thấy khi quan hệ tình dục. Các triệu chứng khác của hội chứng mãn kinh bao gồm:

• Cảm giác ngứa và châm chích trong âm đạo.
• Giao hợp đau .
• Tiết dịch âm đạo bất thường 
• Ra huyết âm đạo, đặc biệt là khi quan hệ tình dục.
• Ngứa âm hộ 
• Nhiễm trùng tiểu
• Tiểu không tự chủ
• Đi tiểu nhiều hơn bình thường.
• Tiểu đau .
• Cảm giác nóng rát khi đi tiểu.

Chẩn đoán viêm teo âm đạo

Các dấu hiệu teo âm đạo trong khi khám âm đạo bao gồm:

• Âm đạo bị rút ngắn hoặc thu hẹp.
• Khô, đỏ và sưng.
• Mất độ đàn hồi.
• Âm đạo mất màu hồng và niêm mạc nhạt hơn
• Tình trạng da âm hộ, tổn thương âm hộ và/hoặc mẩn đỏ vùng âm hộ.
• Vết rách nhỏ gần cửa âm đạo.
• Giảm kích thước của âm hộ.

 

Chẩn đoán viêm teo âm đạo cận lâm sàng

Mặc dù chẩn đoán teo âm đạo chủ yếu dựa vào việc hỏi bệnh và thăm khám nhưng các bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm sau để loại trừ các tình trạng khác:

• Tầm soát ung thư cổ tử cung
• Tổng phân tích nước tiểu.
• Xét nghiệm pH âm đạo 
• Xét nghiệm nhiễm trùng âm đạo.
• Siêu âm phụ khoa.

 

Quản lý và điều trị viêm âm đạo

 

 

 

Teo âm đạo có một vài phương thức điều trị khác nhau, bao gồm điều trị không nội tiết tố và điều trị nội tiết.

Điều trị không có nội tiết tố 

Điều trị không có nội tiết tố với chất làm ẩm và chất bôi trơn âm đạo/bôi ngoài da được coi là biện pháp đầu tay. Chất bôi trơn giúp giảm đau trong thời gian ngắn cho bệnh nhân và thường được sử dụng cho tình trạng khô âm đạo khi giao hợp, trong khi chất dưỡng ẩm có tác dụng lâu dài hơn và có thể được sử dụng hàng ngày cho đến 2-3 ngày một lần mỗi tuần. Bệnh nhân cũng được khuyến khích tiếp tục sinh hoạt tình dục thường xuyên, an toàn. Việc sử dụng kem dưỡng ẩm, chất bôi trơn và các hoạt động tình dục an toàn thường xuyên giúp duy trì sức khỏe và tính toàn vẹn của biểu mô và hệ thực vật âm đạo.

Khi môi trường của âm đạo bị thay đổi cùng với sự tiến triển của quá trình teo âm đạo, độ pH và độ thẩm thấu của chất dưỡng ẩm/chất bôi trơn cũng rất quan trọng. Bác sĩ sẽ kê toa các loại kem dưỡng ẩm và bôi trơn âm đạo gần nhất với các điều kiện sinh lý của môi trường âm đạo tự nhiên. Điều này không chỉ giúp giảm triệu chứng cho bệnh nhân mà còn có thể làm giảm tỷ lệ thúc đẩy nhiễm trùng âm đạo.

Liệu pháp nội tiết tố 

Đây sẽ là phương pháp điều trị bổ sung hoặc phương pháp điều trị thứ hai vì nó tập trung vào việc điều trị nguyên nhân gốc rễ của các triệu chứng. Kem dưỡng ẩm và chất bôi trơn vẫn được coi là lựa chọn đầu tiên, nhưng nếu các triệu chứng kéo dài, liệu pháp nội tiết tố có thể cần thiết. 

Liệu pháp thay thế nội tiết tố (HRT) có thể là toàn thân (estrogen thay thế bằng đường uống) hoặc tại chỗ (estrogen đặt trong âm đạo/tại chỗ, vòng giải phóng estrogen trong âm đạo và dehydroepiandrosterone âm đạo (DHEA, testosterone). Các nghiên cứu cho thấy HRT toàn thân làm giảm các triệu chứng trong 75% trường hợp, trong khi đó điều trị tại chỗ làm như vậy trong 80% -90% trường hợp.Tác dụng phụ có thể so sánh được nhưng liệu pháp tại chỗ được coi là an toàn hơn nhiều so với điều trị toàn thân.

Liệu pháp estrogen tại chỗ có nhiều dạng bao gồm kem bôi âm đạo thường được bôi hàng ngày, viên nén/viên nang đặt trong âm đạo để định lượng estrogen chính xác hơn và vòng âm đạo giải phóng một lượng nhỏ estrogen hàng ngày. 

Liệu pháp estrogen tại chỗ nên được bắt đầu với liều thấp hơn. Tất cả các chế phẩm đều có hiệu quả như nhau trong việc làm giảm các triệu chứng teo âm đạo. Liệu pháp estrogen tại chỗ liều thấp đã được chứng minh không làm tăng tổng lượng estrogen toàn thân và nhìn chung an toàn, nguy cơ tăng sản nội mạc tử cung ở mức tối thiểu hoặc không tăng ở phụ nữ khỏe mạnh.

Phụ nữ thường cải thiện các triệu chứng sau 2 đến 4 tuần điều trị, điều này có thể cho thấy đáp ứng tiếp tục sau 12 tuần. Liều thấp nhất có thể được sử dụng vô thời hạn với việc theo dõi các rủi ro và lợi ích mặc dù không có nghiên cứu nào có phụ nữ theo dõi quá một năm.

Như với tất cả các chế độ dùng thuốc, nên thảo luận về rủi ro và lợi ích với bệnh nhân trước khi bắt đầu bất kỳ liệu pháp nội tiết tố nào. Nguy cơ gia tăng là những người sống sót sau ung thư vú hoặc ung thư nội mạc tử cung, vì các mô của họ có thể nhạy cảm hơn với nồng độ estrogen thấp hơn, điều này có thể làm tăng nguy cơ ung thư mới hoặc tái phát. Liệu pháp estrogen đặt âm đạo/tại chỗ vẫn có thể được sử dụng ở những bệnh nhân này, nhưng nên thảo luận về nguy cơ nhạy cảm với hormone và nếu bắt đầu thì nên thực hiện với liều thấp hơn.

Liệu pháp thay thế nội tiết tố toàn thân thường được dành riêng cho những bệnh nhân có các triệu chứng mãn kinh toàn thân (tức là đổ mồ hôi ban đêm, bốc hỏa và bốc hỏa) bên cạnh chứng teo âm đạo. Ở những bệnh nhân mắc phải các triệu chứng này, HRT toàn thân, bao gồm estrogen-progestin, hoặc đơn giản là estrogen ở phụ nữ đã cắt bỏ tử cung, đã cho thấy kết quả đáng kể. Phụ nữ sử dụng HRT toàn thân có sự phát triển và tái tạo mạch máu của biểu mô âm đạo, pH âm đạo bình thường hóa và tăng khả năng bôi trơn.

Các phương pháp khác

Các phương thức điều trị gần đây bao gồm liệu pháp laser và tần số vô tuyến. Liệu pháp laser có thể thúc đẩy quá trình tái tạo mạch máu và phục hồi độ ẩm cũng như độ đàn hồi của âm đạo, tuy nhiên, độ an toàn và hiệu quả vẫn chưa chắc chắn.

Nếu có những thay đổi về mặt giải phẫu của âm hộ-âm đạo, có thể sử dụng thuốc giãn âm đạo. Điều này được dành riêng cho những phụ nữ không thể sử dụng liệu pháp estrogen và không thể sử dụng các loại kem dưỡng ẩm và chất bôi trơn. Thuốc nong đã được chứng minh là cải thiện chức năng âm đạo.

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Naumova I, Castelo-Branco C. Current treatment options for postmenopausal vaginal atrophy. Int J Womens Health. 2018;10:387-395.  
2. Constantine G, Millheiser LS, Kaunitz AM, Parish SJ, Graham S, Bernick B, Mirkin S. Early onset of action with a 17β-estradiol, softgel, vaginal insert for treating vulvar and vaginal atrophy and moderate to severe dyspareunia. Menopause. 2019 Nov;26(11):1259-1264. [PubMed]
3. Trinkaus M, Chin S, Wolfman W, Simmons C, Clemons M. Should urogenital atrophy in breast cancer survivors be treated with topical estrogens? Oncologist. 2008 Mar;13(3):222-31. [PubMed]
4. Rahn DD, Carberry C, Sanses TV, Mamik MM, Ward RM, Meriwether KV, Olivera CK, Abed H, Balk EM, Murphy M., Society of Gynecologic Surgeons Systematic Review Group. Vaginal estrogen for genitourinary syndrome of menopause: a systematic review. Obstet Gynecol. 2014 Dec;124(6):1147-1156. [PMC free article] [PubMed]
5. Wysocki S, Kingsberg S, Krychman M. Management of Vaginal Atrophy: Implications from the REVIVE Survey. Clin Med Insights Reprod Health. 2014;8:23-30. [PMC free article] [PubMed]
6. Lethaby A, Ayeleke RO, Roberts H. Local oestrogen for vaginal atrophy in postmenopausal women. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Aug 31;2016(8):CD001500. [PMC free article] [PubMed]