Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bs.ThS. Sản Phụ Khoa, Bệnh Viện Gia Đình Đà Nẵng

Tổng quan

Khô âm đạo là tình trạng phổ biến ở phụ nữ sau mãn kinh (những người đã trải qua thời kỳ mãn kinh). Tình trạng này cũng phổ biến ở những người đã phẫu thuật cắt bỏ cả hai buồng trứng (như trong trường hợp phẫu thuật để điều trị hoặc ngăn ngừa ung thư) hoặc dùng thuốc ức chế nội tiết. Một số thuật ngữ y khoa tương tự: “Viêm teo âm đạo”, “teo âm đạo”, “teo âm hộ - âm đạo”, nếu triệu chứng liên quan đến mãn kinh thì có thể là “hội chứng tiết niệu sinh dục của thời kỳ mãn kinh”. Khô âm đạo có thể không gây khó chịu, nhưng trong một số trường hợp nó có thể dẫn đến các triệu chứng khó chịu như đau khi quan hệ tình dục, cảm giác nóng rát khó chịu hoặc ngứa âm đạo, hoặc ra khí hư bất thường. Một số trường hợp có các triệu chứng tiết niệu liên quan, chẳng hạn như đi tiểu thường xuyên hoặc tiểu đau. Những triệu chứng này có thể dẫn đến giảm ham muốn tình dục, giảm chất lượng cuộc sống. Nếu triệu chứng khô âm đạo đơn thuần thì sẽ được điều trị bằng các thuốc tại chỗ. Trong một số trường hợp, nếu kèm theo các triệu chứng toàn thân của tiền mãn kinh hoặc mãn kinh sẽ được điều trị bằng liệu pháp hormone thay thế.

(Nguyên nhân gây khô âm đạo và cách khắc phục)

Nguyên nhân

Hormone estrogen giúp giữ ẩm cho âm đạo, duy trì độ dày của niêm mạc âm đạo và giúp duy trì độ đàn hồi. Khô âm đạo xảy ra khi cơ thể bạn không sản xuất đủ estrogen. Vấn đề này có thể là vĩnh viễn hoặc tạm thời và có thể xảy ra vào những thời điểm khác nhau, chẳng hạn như:

• Vào thời điểm mãn kinh (một năm sau khi hết kinh nguyệt).
• Sau phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng, hóa trị hoặc xạ trị vùng chậu để điều trị ung thư.
• Sau khi sinh con ở những người đang cho con bú – Việc sản xuất estrogen trở lại bình thường sau khi giảm cho bú hoặc ngưng bú mẹ.
• Trong khi sử dụng một số loại thuốc nhất định, chẳng hạn như danazol, medroxyprogesterone (như Provera, Depo Provera), leuprolide (như Lupron) hoặc nafarelin. Khi ngừng sử dụng những loại thuốc này, quá trình sản xuất estrogen thường trở lại bình thường.

Triệu chứng

• Cảm giác nóng rát hoặc kích ứng trong âm đạo.
• Giảm tiết dịch nhờn khi quan hệ tình dục.
• Đau khi quan hệ tình dục.
• Chảy máu khi có vật gì đó chạm vào hoặc cọ xát vào thành âm đạo, chẳng hạn như sau khi quan hệ tình dục, sau khi khám phụ khoa.
• Giảm dịch tiết hoặc ra dịch âm đạo bất thường, thường là màu vàng.
• Ngứa âm hộ, âm đạo.
• Các triệu chứng tiết niệu như tiểu nhiều lần, tiểu đau, són tiểu, nhiễm trùng đường tiểu.

Điều trị

Có một số phương pháp điều trị tình trạng khô âm đạo. Một số chất bôi trơn và chất dưỡng ẩm âm đạo không chứa estrogen. Một số thuốc có chứa estrogen như gel estrogen âm đạo, viên nén, viên nang hoặc vòng nội tiết. Các phương pháp điều trị này thường được sử dụng liên tục và kiểm tra định kỳ vì chúng chỉ có tác dụng tạm thời, các triệu chứng sẽ quay trở lại khi ngừng điều trị, trừ những trường hợp buồng trứng tăng tiết estrogen nhiều trở lại.

• Chất bôi trơn và chất dưỡng ẩm âm đạo. Chất bôi trơn và chất dưỡng ẩm âm đạo không chứa hormone, thường không có tác dụng phụ toàn thân. Trong một số trường hợp có thể có tác dụng phụ tại chỗ như kích ứng hoặc cảm giác nóng rát sau khi sử dụng.
  • Chất bôi trơn: được sử dụng để giảm ma sát và khó chịu do khô trong khi quan hệ tình dục. Chất bôi trơn được bôi vào bên trong âm đạo và dương vật trước khi quan hệ. Các sản phẩm được bán chuyên dụng như chất bôi trơn âm đạo có hiệu quả hơn so với các chất bôi trơn không được thiết kế cho mục đích này, chẳng hạn như sáp dầu (petroleum jelly). Ngoài ra, các chất bôi trơn gốc dầu như sáp dầu, dầu em bé, hoặc dầu khoáng có thể làm hỏng bao cao su latex hoặc màng ngăn âm đạo, làm giảm hiệu quả trong việc ngừa thai hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Các chất bôi trơn làm từ nước hoặc silicone có thể được sử dụng với bao cao su latex và màng ngăn âm đạo. Chất bôi trơn tự nhiên, chẳng hạn như dầu ô liu, dầu dừa, dầu bơ hoặc dầu đậu phộng, là những sản phẩm dễ kiếm có thể được sử dụng làm chất bôi trơn khi quan hệ tình dục. Tuy nhiên cũng giống như chất bôi trơn gốc dầu, dầu tự nhiên không được khuyến khích sử dụng với bao cao su latex hoặc màng ngăn vì nó có thể làm hỏng latex. Nếu bạn sử dụng bao cao su latex hoặc màng ngăn âm đạo thì nên sử dụng chất bôi trơn gốc nước hoặc gốc silicon sẽ tốt hơn.
  • Chất dưỡng ẩm âm đạo: thường bao gồm ectoin, axit hyaluronic hoặc muối Sodium Hyaluronate giúp mô âm đạo giữ độ ẩm hiệu quả hơn. Ectoin giúp duy trì độ ẩm tự nhiên, bảo vệ tế bào khỏi tác động có hại, hỗ trợ tái tạo và phục hồi niêm mạc bị tổn thương, có đặc tính kháng viêm và củng cố hàng rào bảo vệ tự nhiên của niêm mạc âm đạo. Sodium hyaluronate giữ ẩm mạnh mẽ, làm dịu và giảm kích ứng, thúc đẩy tái tạo tế bào, tăng cường độ đàn hồi, bảo vệ hàng rào tự nhiên và hỗ trợ cân bằng pH. Cả hai thành phần này giúp duy trì sức khỏe và sự thoải mái cho niêm mạc âm đạo. Chất dưỡng ẩm được bôi vào âm đạo (dưới dạng gel hoặc thuốc viên đạn) khoảng ba lần một tuần để có tác dụng dưỡng ẩm liên tục.

Lưu ý: Không nên sử dụng kem dưỡng da tay, kem dưỡng thể và kem dưỡng ẩm để làm giảm tình trạng khô âm đạo vì chúng có thể gây kích ứng các mô âm đạo.

• Estrogen âm đạo — Estrogen âm đạo là một trong những lựa chọn điều trị hiệu quả cho tình trạng khô âm đạo. Estrogen âm đạo thường được dùng khi chất bôi trơn và chất dưỡng ẩm không đủ để làm giảm các triệu chứng. Estrogen âm đạo giúp phục hồi lớp tế bào âm đạo trên cùng và tăng độ đàn hồi của mô liên kết khi sử dụng thường xuyên. Khi sử dụng estrogen, đặc biệt là dùng với thời gian dài có thể gây ra các tác dụng phụ. Tuy nhiên có thể sử dụng liều estrogen rất thấp để điều trị tình trạng khô âm đạo khi nó ở dạng kem bôi âm đạo hoặc viên nén, viên nang hoặc vòng đặt âm đạo. Một lượng nhỏ estrogen được hấp thụ vào máu với các dạng đặt âm đạo này, tuy nhiên nồng độ estrogen trong máu gần như không thay đổi. Vì vậy nguy cơ gặp phải các tác dụng phụ của việc dùng estrogen kéo dài như huyết khối, ung thư vú, đau tim,.. thấp hơn nhiều so với các sản phẩm có chứa estrogen khác (ví dụ như thuốc tránh thai, liệu pháp hormone mãn kinh) và cũng không cần phải sử dụng progestin phối hợp để giảm tác dụng phụ.
  • Có một số loại sản phẩm estrogen âm đạo sau:
    • Cream: Cream estrogen được đo bằng dụng cụ bôi và đưa thuốc vào trong âm đạo (nếu việc đưa dụng cụ bôi vào âm đạo gây khó chịu thì cũng có thể dùng đầu ngón tay để bôi thuốc vào âm đạo). Cream thường được sử dụng hàng ngày trong 2 tuần đầu, sau đó dùng 2 lần trong 1 tuần ở những tuần tiếp theo.
    • Viên nén hoặc viên nang: Viên đặt estrogen âm đạo là viên nén hoặc viên nang nhỏ, được đóng gói trong một dụng cụ bôi dùng một lần. Viên nén hoặc viên nang thường được sử dụng hàng ngày trong 2 tuần đầu, sau đó dùng 2 lần trong 1 tuần ở những tuần tiếp theo. Một số trường hợp khi bắt đầu đặt thuốc vào cảm thấy khó chịu vì viên thuốc ma sát vào thành âm đạo thì có thể cân nhắc sử dụng một dạng estrogen âm đạo khác không.
    • Vòng: Vòng estrogen âm đạo (Estring) là một vòng nhựa dẻo chứa estrogen liều thấp, được đeo vào bên trong âm đạo. Vòng estrogen âm đạo không cần phải tháo ra khi quan hệ tình dục hoặc tắm. Vòng có tác dụng trong 3 tháng nên cần thay vòng mới sau mỗi ba tháng. Đa số các trường hợp không cảm nhận được vòng estrogen khi quan hệ. Trong một số trường hợp đã từng phẫu thuật cắt tử cung thì đôi khi vòng sẽ bị rơi ra.
  • Vì estrogen âm đạo liều thấp ít gây ra tác dụng phụ nên có thể sử dụng kéo dài mặc dù chưa có nghiên cứu dài hạn nào cung cấp dữ liệu về tác dụng phụ trong nhiều năm.
  • Tính an toàn của estrogen âm đạo ở những người có tiền sử ung thư vú vẫn đang được tranh luận. Vì một lượng nhỏ estrogen có thể được hấp thụ từ âm đạo vào máu.
  • Nếu bệnh nhân còn có các triệu chứng mãn kinh khác như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm thì có thể sử dụng estrogen liều cao hơn (liệu pháp hormone).
• Bên cạnh estrogen, các loại thuốc có thể điều trị tình trạng khô âm đạo bao gồm:
  • Ospemifene: Thuốc này tương tự như estrogen, nhưng không phải là estrogen. Trong mô âm đạo, nó hoạt động tương tự như estrogen. Thuốc này có dạng viên uống một lần mỗi ngày, thường được sử dụng cho những trường hợp không muốn đặt thuốc hoặc khó khăn khi đặt thuốc vào âm đạo. Thuốc có thể gây bốc hỏa, tăng nguy cơ huyết khối.
  • Prasterone (dehydroepiandrosterone): Prasterone, còn được gọi là dehydroepiandrosterone (DHEA), chuyển thành estrogen và testosterone trong âm đạo và cũng là một lựa chọn cho những người bị khô âm đạo do mãn kinh. Dạng bào chế là thuốc viên đạn, đặt một lần mỗi ngày. Prasterone là một lựa chọn cho những người không thể dùng estrogen hoặc muốn tránh dùng estrogen nhưng có thể sử dụng các hormone âm đạo khác.
• Các liệu pháp khác: Các liệu pháp khác như laser âm đạo, các loại thuốc bôi ngoài da thay thế (như vitamin và men vi sinh) đã được sử dụng như một phương pháp điều trị khô âm đạo. Tuy nhiên, tính an toàn và hiệu quả của các phương pháp điều trị này vẫn chưa được kiểm chứng rõ ràng nên không được sử dụng thường xuyên.
• Bên cạnh đó, bạn cũng cần phải giữ vệ sinh tốt cho âm đạo và âm hộ. Tránh tắm bọt, thụt rửa và sử dụng xà phòng hoặc kem dưỡng da có mùi thơm ở vùng sinh dục vì những thứ này có thể gây khô hoặc kích ứng ở âm đạo.

Kết luận

Khô teo âm đạo là một vấn đề sức khỏe phổ biến ở phụ nữ, đặc biệt là trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, gây ra nhiều khó chịu và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị là rất quan trọng để có thể quản lý hiệu quả tình trạng này. Các biện pháp điều trị như chất bôi trơn, chất dưỡng ẩm âm đạo hoặc estrogen âm đã chứng minh được hiệu quả trong việc dưỡng ẩm, bảo vệ và phục hồi niêm mạc âm đạo, giảm thiểu các triệu chứng khó chịu và ngăn ngừa tổn thương. Ngoài ra, việc duy trì lối sống lành mạnh, bổ sung hormone theo hướng dẫn của bác sĩ và áp dụng các biện pháp chăm sóc sức khỏe vùng kín có thể giúp phụ nữ duy trì sự thoải mái và nâng cao chất lượng cuộc sống. Qua đó, việc nhận biết và điều trị sớm khô teo âm đạo sẽ góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe sinh lý và tinh thần của phụ nữ.

Tài liệu tham khảo

1. Bachmann G, Lobo RA, Gut R, et al. Efficacy of low-dose estradiol vaginal tablets in the treatment of atrophic vaginitis: a randomized controlled trial. Obstet Gynecol 2008; 111:67.
2. Santen RJ, Allred DC, Ardoin SP, et al. Postmenopausal hormone therapy: an Endocrine Society scientific statement. J Clin Endocrinol Metab 2010; 95:s1.
3. The NAMS 2017 Hormone Therapy Position Statement Advisory Panel. The 2017 hormone therapy position statement of The North American Menopause Society. Menopause 2017; 24:728.
4. The NAMS 2020 GSM Position Statement Editorial Panel. The 2020 genitourinary syndrome of menopause position statement of The North American Menopause Society. Menopause 2020; 27:976.
5. Li FG, Maheux-Lacroix S, Deans R, et al. Effect of Fractional Carbon Dioxide Laser vs Sham Treatment on Symptom Severity in Women With Postmenopausal Vaginal Symptoms: A Randomized Clinical Trial. JAMA 2021; 326:1381.