Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng BS Huỳnh Đoàn Phương Mai – Phó khoa Niệu nữ - Niệu chức năng Bệnh Viện Bình Dân, TPHCM.

Ung thư vú là loại ung thư thường gặp nhất ở nữ giới. Hàng năm, trên thế giới có khoảng 2 triệu người được chẩn đoán mắc ung thư vú và khoảng 600.000 người tử vong vì căn bệnh này. Theo thống kê của GLOBOCAN năm 2020, nước ta có gần 183.000 số ca mắc mới ung thư, trong đó ung thư vú là gần 22.000 người mắc chiếm tỷ lệ 11,8%. Cũng trong năm 2020, Việt Nam ghi nhận gần 10.000 trường hợp tử vong vì căn bệnh này. 

Các phương pháp điều trị ung thư vú bao gồm phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, liệu pháp nội tiết đã giúp kéo dài thời gian sống còn cho người bệnh. Tuy nhiên khi điều trị bằng hóa trị và các liệu pháp nội tiết sẽ ảnh hưởng đến hệ thống nội tiết tố, có thể làm ngừng sản xuất estrogen. Hậu quả của việc điều trị này dẫn đến không có estrogen đến các mô âm đạo và tiết niệu, dẫn đến viêm teo âm đạo và hẹp âm đạo ở một số phụ nữ. Điều này xảy ra ở gần 70% những người sống sót sau ung thư vú, và là một trở ngại lớn đối với bệnh nhân và các bác sĩ ung bướu. Tuy nhiên, vấn đề này thường không được quan tâm đúng mức một bên trong các kỳ tái khám. 

Ảnh hưởng của các phương pháp nội tiết điều trị ung thư vú lên biểu mô âm đạo

Liệu pháp nội tiết được áp dụng cho 3/4 số bệnh nhân ung thư vú được coi là 'dương tính với thụ thể estrogen'. Phương pháp điều trị này rất thành công trong việc ngăn chặn các oestrogen tuần hoàn làm “chết đói” tế bào ung thư phụ thuộc vào oestrogen.

Có hai loại liệu pháp nội tiết: thuốc ức chế aromatase, thường được kê đơn cho phụ nữ sau mãn kinh và thuốc điều biến thụ thể estrogen chọn lọc (SERMs), với cả hai trường hợp gây viêm teo âm đạo hoặc làm cho vấn đề hiện tại trở nên tồi tệ hơn. Ham muốn tình dục thấp cũng là một tác dụng phụ không mong muốn khác.

Chất ức chế aromatase ngăn chặn estrogen tốt hơn SERMs và nhanh chóng trở thành tiêu chuẩn ở cả phụ nữ trước và sau mãn kinh (kết hợp với các thành phần khác dành cho phụ nữ trẻ để gây mãn kinh), tuy nhiên hiệu quả tăng lên có nghĩa là nhiều người bị viêm teo âm đạo hơn, nhưng vấn đề là nó có vấn đề cũng có nghĩa là ít tuân thủ dùng thuốc hơn.

Tamoxifen là loại thuốc thông thường được dùng cho phụ nữ tiền mãn kinh có khối u dương tính với thụ thể oestrogen. Lợi ích đối với âm đạo trong phương pháp điều trị này là loại bỏ tác dụng estrogen trên các tế bào âm đạo, làm tăng độ ẩm âm đạo mà không cần phải có estrogen. Do đó, tình trạng khô âm đạo do Tamoxifen thấp hơn nhiều, ở mức khoảng 8%.

Triệu chứng viêm teo âm đạo

Viêm teo âm đạo có biểu hiện là âm đạo đau, khô, bị kích thích có thể bị nóng rát, ngứa và tiết dịch. Các hoạt động thường ngày như đi vệ sinh, mặc quần áo, quan hệ tình dục (giao hợp đau)... có thể trở nên rất khó khăn, khó chịu hoặc đau đớn.

Các dấu hiệu bạn có thể thấy bao gồm thưa thớt lông mu trên âm hộ, giảm độ dày (mỡ) trên xương mu và môi lớn, môi bé, âm vật thụt vào. và thiếu độ ẩm. Niêm mạc âm đạo sẽ trông nhợt nhạt, khô và bóng.

Thay đổi độ pH, tạo điều kiện thuận lợi cho các loại vi sinh vật có hại, chẳng hạn như nấm men và vi khuẩn. Điều này có thể dẫn đến nhiễm trùng nấm men hoặc mất cân bằng vi sinh vật khác như viêm âm đạo do vi khuẩn làm tăng dịch tiết, mùi hôi, ngứa ngáy, thô ráp và đau nhức.

Mối liên hệ giữa mô âm đạo và estrogen

Khi estrogen cao, các tế bào bề mặt sẽ chiếm ưu thế, nhưng khi bạn loại bỏ estrogen khỏi cơ thể, các tế bào cận đáy sẽ chiếm ưu thế, với các tế bào trung gian và bề mặt ít hơn rất nhiều. 

Chỉ số trưởng thành biểu mô âm đạo VMI được sử dụng tại thời điểm này để xác định mức độ teo, hoặc co rút và suy nhược mà âm đạo đang chịu đựng do ảnh hưởng của nội tiết tố.

Những thay đổi xảy ra khi cơ thể mất hoàn toàn estrogen bao gồm những thay đổi về sinh lý và cấu trúc đối với vùng sinh dục và âm đạo, đặc biệt là ở niêm mạc nơi hoạt động tuyến giảm ở cả âm đạo và cổ tử cung dẫn đến tình trạng khô đặc trưng.

Điều này dẫn đến sự thoái hóa của mô, giảm lưu lượng máu, mất tính đàn hồi, ít nếp gấp hơn (gợn sóng của thành âm đạo) và làm mỏng tất cả các mô. Độ pH tăng (kiềm hơn), kết hợp với mức glycogen thấp hơn (thức ăn cho vi khuẩn có lợi giữ nồng độ axit cao bằng cách tạo ra axit lactic), khiến âm đạo dễ bị nhiễm trùng và vi khuẩn phát triển quá mức. Âm đạo ngắn lại và thu hẹp lại.

Tác động tâm lý của viêm teo âm đạo 

Bên cạnh điều trị để kiểm soát bệnh ung thư vú , thì các phương pháp điều trị ung thư cũng khiến người bệnh phải đối mặt với những vấn đề đau khổ khác, như việc thiếu đi sự thoải mái và các chức năng bình thường của âm đạo. Điều này ảnh hưởng đến tâm lý và thể chất của người bệnh, 

Sợ quan hệ tình dục có thể trở thành một vấn đề gây ảnh hưởng đến mối quan hệ vợ chồng. Nó có tác động bất lợi đối với phụ nữ ở mọi lứa tuổi muốn duy trì hoạt động tình dục.

Phương pháp điều trị cho những người sống sót sau ung thư vú bị viêm teo âm đạo

Bởi vì những người sống sót sau ung thư vú không thể dùng liệu pháp estrogen E1 và E2, nên phải tìm kiếm các lựa chọn khác. Giờ đây, việc tìm ra các giải pháp khác nhau cho vấn đề này trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, với liệu pháp hormone estrogen E3 (Estriol). Estriol (E3) là loại yếu nhất trong ba loại estrogen ( E1 - estrone, E2 - estradiol, E3 - Estriol). Ở phụ nữ E3 - Estriol chỉ được sản xuất số lượng lớn bởi nhau thai trong thời kỳ mang thai. E3 không được tiết ra hoặc sản xuất bởi buồng trứng, thay vào đó E3 là kết quả của các quá trình chuyển hóa xảy ra trong gan. E3 đã được chứng minh là không gây ung thư phụ thuộc estrogen khi sử dụng qua đường âm đạo Các dạng thuốc E3 đặt tại chỗ trên thị trường có sẵn hiện nay ở dạng viên nén, kem bôi âm đạo, hoặc thuốc đạn.

Tăng cường độ ẩm tại chỗ ở âm đạo là mục tiêu chính để giảm đau rát, bên cạnh các liệu pháp khác như điều chỉnh lối sống như liệu pháp testosterone/DHEA và gel pH.

Kem dưỡng ẩm âm đạo cho âm đạo khô

Kem dưỡng ẩm âm đạo được thiết kế giống như dịch tiết âm đạo theo nhiều cách nhất có thể và được sử dụng thường xuyên có thể mang lại hiệu quả. Nghiên cứu cho thấy rằng các loại kem dưỡng ẩm không chứa nội tiết tố dựa trên polycarbophil hiệu quả hơn chất bôi trơn và hiệu quả như kem estrogen âm đạo trong việc cải thiện độ ẩm, lượng chất lỏng, độ pH và độ đàn hồi trong âm đạo. Chúng hoạt động bằng cách giảm khô, ngứa và đau khi thâm nhập. Nhiều loại kem dưỡng ẩm âm đạo có chứa polyme kết dính sinh học vận chuyển khối lượng gấp 60 lần khối lượng của chúng trong nước. Những polyme này liên kết với các tế bào âm đạo, giải phóng nước và chất điện giải làm giãn mạch máu, dẫn đến hydrat hóa nhiều hơn. Polyme cũng có tính axit nhẹ, giữ cho độ pH của âm đạo ổn định và có tính axit, mặc dù tác dụng này không tồn tại lâu dài.

Chất bôi trơn để sử dụng với âm đạo khô, bị kích thích

Chất bôi trơn có tác dụng ngắn và mặc dù nó làm mềm các mô một chút, nhưng nó không có chất lượng giống như chất dưỡng ẩm âm đạo. Chất bôi trơn thường được bôi trong khi quan hệ tình dục để giảm ma sát và khả năng gây tổn thương, nhưng cũng có thể được sử dụng để giảm kích ứng từ quần áo.
Chất bôi trơn silicon có thể tồn tại lâu hơn so với các sản phẩm gốc nước hoặc glycerin.

Liệu pháp dựa trên estrogen cho những người sống sót sau ung thư vú

Sự an toàn của các loại kem estrogen trong âm đạo tiếp tục được tranh luận nhiều, vì mức độ estrogen được hấp thụ khác nhau đáng kể tùy thuộc vào người dùng và sản phẩm dùng. Vì hầu hết các bệnh ung thư vú phụ thuộc vào estrogen đều được điều trị bằng cách loại bỏ nhiên liệu estrogen, nên ngay cả thay đổi một lượng nhỏ estrogen vào nguồn cung cấp máu cũng cần lưu ý.

Nếu đây là một lộ trình được thực hiện, nó thường được thực hiện với thời gian điều trị liều cao trong ba tháng để chữa lành hoàn toàn các mô âm đạo, sau đó duy trì liều duy trì thấp nhất có thể sau khi giảm dần.

Các nghiên cứu về ung thư vú ở Scandinavia và Stockholm đều kết thúc sớm sau khi phát hiện ung thư tái phát sau khi uống sản phẩm E1, với số phụ nữ trong nhóm HRT tái phát ung thư cao gấp đôi so với nhóm Scandinavia, nhưng không phải ở nhóm Stockholm. Nó đã được xác định là không đáng để mạo hiểm.

Sản phẩm nội tiết tố âm đạo

Gynoflor chứa 0,03mg E3 (estriol) đang được nghiên cứu cho nhiều vấn đề, đặc biệt là viêm teo âm đạo ở những phụ nữ vẫn đang dùng thuốc phòng ngừa ung thư vú.

Hỏi ý kiến bác sĩ của bạn để xem liệu nó có lợi cho bạn hay không. Nó có vẻ rất hứa hẹn, vì E1 và E2 dường như nuôi dưỡng ung thư, trong khi E3 mang lại lợi ích cục bộ cho âm đạo mà không gây nguy hiểm.

Estrogen đặt tại chỗ ở âm đạo vẫn mang lại kết quả tốt nhất so với bất kỳ giải pháp nào hiện có.Các thử nghiệm thường xuyên được tiến hành trên các phương pháp mới để đưa estrogen đến các mô âm đạo tại chỗ mà không bị hấp thụ vào máu hoặc để kích hoạt các thụ thể estrogen mà không kích hoạt dòng ung thư.

Liệu pháp testosterone

Các thụ thể androgen tồn tại trong âm đạo và âm hộ, đồng thời các chất ức chế aromatase ngăn chặn quá trình chuyển đổi testosterone thành oestrogen, mang lại một số hy vọng ở đây. Trên thực tế, testosterone gây ra sự tăng sinh của nội mạc tử cung. Trong các nghiên cứu, testosterone âm đạo được bôi vào bên trong môi âm hộ, lối vào âm đạo và bên trong âm đạo trong một tháng. Kết quả cho thấy các triệu chứng được cải thiện và nồng độ testosterone tăng lên.

DHEA, một dạng testosterone, cũng đã được nghiên cứu. DHEA liên kết với các thụ thể estrogen và androgen trong các mô âm đạo, với việc điều trị dẫn đến các lớp âm đạo mạnh hơn cho đến tận lớp cơ và đảo ngược tình trạng teo âm đạo mà không làm tăng nồng độ androgen trong máu. Mối quan tâm duy nhất là việc cung cấp testosterone và DHEA để được aromat hóa trong các tế bào mỡ và chuyển đổi thành oestrogen là rất rủi ro.

Dầu ô liu, Bài tập âm đạo và Kem dưỡng ẩm – Nghiên cứu OVERcome

Một nghiên cứu đã xem xét cách cải thiện chất lượng cuộc sống, chức năng tình dục và đau khi giao hợp ở những người sống sót sau ung thư vú, với những cải thiện đáng kể được ghi nhận. Nghiên cứu cho thấy rằng 'sự can thiệp mới này có thể chấp nhận được đối với bệnh nhân với hiệu quả đã được chứng minh trong việc cải thiện chứng đau khi giao hợp và chức năng tình dục sau ung thư vú. 

Những điều cần tránh nếu bạn bị viêm teo âm đạo

• Không bao giờ thụt rửa, sử dụng xà phòng nhân tạo và chất khử mùi.
• Bất cứ thứ gì có màu sắc, hương liệu, thành phần lạ...
• Quần áo hoặc đồ chơi được làm bằng vật liệu tổng hợp.
• Chất lượng kém, bột giặt hoặc chất làm mềm vải dựa trên hóa chất
• Bạn không thể đối xử với âm đạo mới, mỏng manh hơn của mình như trước đây, vì vậy hãy nhẹ nhàng – hành động thô bạo chắc chắn sẽ gây ra tổn thương cần phải chữa lành (và quá trình này sẽ diễn ra chậm).

Tài liệu tham khảo

1. Jessica Lloyd, https://myvagina.com/atrophic-vaginitis-in-breast-cancer-survivors/.
2. Lester J, Pahouja G, Andersen B, Lustberg M, Atrophic Vaginitis in Breast Cancer Survivors: A Difficult Survivorship Issue, Journal of Personalized Medicine, 2015, 5, 50-66; doi:10.3390/jpm5020050  ISSN 2075-4426 
3. Donders G, Neven P, Moegele M, et al. Ultra-low-dose estriol and Lactobacillus acidophilus vaginal tablets (Gynoflor®) for vaginal atrophy in postmenopausal breast cancer patients on aromatase inhibitors: pharmacokinetic, safety, and efficacy phase I clinical study.Breast Cancer Research and Treatment. 2014;145(2):371-379. doi:10.1007/s10549-014-2930-x. 
4. Buchholz S, Mögele M, Lintermans A, Bellen G, Prasauskas V, Ortmann O, Grob P, Neven P, Donders G. Vaginal estriol-lactobacilli combination and quality of life in endocrine-treated breast cancer. Climacteric. 2015 Apr;18(2):252-9. doi: 10.3109/13697137.2014.991301. Epub 2015 Jan 20. PubMed PMID: 25427450.