Chăm sóc sức khỏe phụ nữ tiền mãn kinh

ThS.BS. Văn Huỳnh Thúy Xuân

Xem lại các biểu hiện trong thời kỳ tiền mãn kinh tại đây!

Thay đổi lối sống tích cực

Chế độ dinh dưỡng

Phụ nữ trung niên nên lên kế hoạch cho một chế độ dinh dưỡng phù hợp để có cơ thể khỏe mạnh và phòng ngừa những bệnh lý thời kỳ tiền mãn kinh – mãn kinh.

Chế độ ăn uống cân bằng bao gồm: giàu thực vật (ít nhất 5 khẩu phần ăn có trái cây, rau xanh hoặc ngũ cốc nguyên hạt / ngày), hạn chế chất béo bão hòa, dầu mỡ, tinh bột, đường, muối.
Đảm bảo đủ lượng nước 1500-2000ml / ngày, nên uống nước đúng giờ, mỗi lần uống từ 100-200ml, tránh uống nhiều nước trước khi ngủ.
Khẩu phần ăn tăng thành phần chất đạm từ cá, thịt, các loại đậu, sữa tươi để cung cấp acid amin cho hoạt động não bộ, ít nhất 2 khẩu phần cá/ tuần.
Bổ sung đủ nhu cầu canxi để phòng ngừa nguy cơ loãng xương và gãy xương, bổ sung từ các thực phẩm như sữa, rau xanh. Vitamin D giúp hấp thu canxi và khoáng chất, có nhiều trong sữa, ngũ cốc, lòng đỏ trứng, cá biển, hoặc từ ánh sáng mặt trời.

Vận động thể thao

Tập luyện thể thao giúp tăng sức dẻo dai của cơ và sự chắc của xương, giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ, giảm căng thẳng, giảm cân nặng, cải thiện giấc ngủ. Vận động đều đặn, ít nhất 30 phút một ngày với cường độ vừa phải, ít nhất 5 ngày / tuần với các môn thể thao như đi bộ nhanh, chạy bộ, khiêu vũ, quần vợt, đạp xe, bơi lội,…

Bên cạnh đó bạn nên tăng cường sự săn chắc vùng sàn chậu của bạn bằng bài tập cơ Kegel, bài tập này có thể cải thiện một số rối loạn về tiểu són, ngăn ngừa sa sinh dục.

Ngưng hút thuốc lá

Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ lên 2-3 lần, tăng lượng mỡ trong máu dẫn đến xơ vữa động mạch. Phụ nữ hút thuốc lá dễ bị mãn kinh sớm, loãng xương sớm và có tần suất bị các cơn bốc hỏa nhiều hơn.

Hạn chế rượu bia

Thức uống chứa cồn làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ, nguy cơ loãng xương, gây căng thẳng, khó ngủ, suy giảm trí nhớ, tăng tần suất các cơn bốc hỏa.

Thay đổi thói quen để kiểm soát các triệu chứng

Giảm bốc hỏa và tối ưu hóa giấc ngủ: cai thuốc lá, tránh ăn thức ăn quá cay, thức uống chứa cồn, caffeine. Bạn nên mặc đồ ngủ sáng màu, mỏng, thoáng hút mồ hôi, tránh tắm khuya hay tránh sử dụng điện thoại quá lâu trước khi ngủ.
Tăng khả năng tập trung, kiểm soát cảm xúc bằng các trò chơi nhỏ: ô chữ, ghép hình, câu đố, học thêm những kỹ năng mới: ngôn ngữ, nấu ăn, khiêu vũ,…
Giảm nóng rát vùng niệu dục: mặc đồ lót cotton thoáng mát, tránh mặc quần áo dày bó sát, không thụt rửa trong âm đạo và hạn chế những sản phẩm xịt rửa vùng kín có nhiều hương liệu hay loại băng vệ sinh có mùi thơm.

Liệu pháp hỗ trợ không nội tiết

Bổ sung đủ nhu cầu canxi và vitamin D để phòng ngừa loãng xương, mục tiêu là 1.200 đến 1.500 miligam canxi và 800 đơn vị vitamin D mỗi ngày.
Giảm sự khó chịu vùng âm đạo bằng cách sử dụng chất bôi trơn hoặc chất dưỡng ẩm.
Thảo dược: Dữ liệu nghiên cứu về hiệu quả cải thiện triệu chứng mãn kinh của các chế phẩm chiết xuất từ thực vật như Black cohosh, Dong quai, Ginkgo biloba, Ginseng, St John’s wort,… còn nhiều tranh cãi. Ngoài ra, sự an toàn của các thảo dược này cũng chưa rõ ràng và chúng có thể phản ứng với nhiều loại thuốc khác mà bạn đang dùng. Bạn nên trao đổi với chuyên gia chăm sóc sức khỏe trước khi dùng bất kỳ loại thuốc thảo dược nào.
Phytoestrogen : Phytoestrogen là estrogen có nguồn gốc tự nhiên, tác dụng yếu hơn estrogen tổng hợp nhiều lần, ít gây ảnh hưởng lên vú, nội mạc tử cung và huyết áp. Bổ sung phytoestrogen có thể giúp giảm bốc hỏa và đổ mồ hôi đêm cho một số phụ nữ có triệu chứng nhẹ - trung bình. Phytoestrogen chia làm hai nhóm: Isoflavones (có trong đậu nành, đậu hũ, các loại đậu) và Lignins (có trong ngũ cốc, hạt lanh, trái cây, rau xanh).

Liệu pháp nội tiết thời kỳ mãn kinh

Các loại nội tiết bổ sung, nguồn gốc, các dạng sử dụng hiện nay

Sự sụt giảm nồng độ estrogen là nguyên nhân chính dẫn đến các triệu chứng thời kỳ tiền mãn kinh, mãn kinh. Liệu pháp nội tiết mãn kinh (Menopause Hormone Therapy - MHT) nhằm bổ sung sự thiếu hụt estrogen trong cơ thể để cải thiện những rối loạn gây ảnh lên chất lượng cuộc sống người phụ nữ. Estrogen sử dụng trong MHT gần giống estrogen tự nhiên và không có tác dụng ngừa thai.

Có hai cách bổ sung nội tiết là bổ sung estrogen đơn thuần và bổ sung kết hợp estrogen – progestogen. Nếu bạn còn tử cung, bổ sung Estrogen đơn thuần có thể gây ra sự dày lên bất thường của niêm mạc tử cung, tăng nguy cơ ung thư tử cung. Việc phối hợp thêm progestogen sẽ ngăn chặn điều này. Nếu bạn đã phẫu thuật cắt tử cung thì chỉ cần bổ sung estrogen đơn thuần.

MHT có thể được bổ sung theo chu kỳ, tức là bạn vẫn sẽ có hiện tượng ra kinh đều đặn hàng tháng trong thời gian sử dụng thuốc; hoặc bổ sung liên tục không có hiện tượng ra kinh (hoặc ra kinh ít trong vài tháng đầu sử dụng).

Hiện nay liệu pháp nội tiết mãn kinh có nhiều dạng sử dụng:

Estrogen: viên uống, miếng dán da/ gel thoa da, dạng đặt âm đạo.
Progestogen : viên uống, miếng dán, dụng cụ tử cung chứa nội tiết.

Đối với những phụ nữ ít có triệu chứng toàn thân (bốc hỏa, mất ngủ,..) mà chủ yếu gặp vấn đề về “khô âm đạo” thì estrogen đơn thuần dùng đường âm đạo là điều trị tối ưu giúp cải thiện tình trạng niêm mạc âm đạo khô và teo mỏng. Estriol là estrogen có tác dụng ngắn ít gây tác dụng phụ toàn thân, estriol với liều thấp (0,03mg) đã được chứng minh qua nhiều thử nghiệm lâm sàng cho thấy có hiệu quả điều trị viêm teo âm đạo tương đương với các liều cao hơn. Liều thấp estrogen này cũng ít gây ra hiện tượng đau vú hay chảy máu âm đạo bất thường có thể gặp khi sử dụng một số chế phẩm estrogen đường âm đạo liều cao. Ở phụ nữ tiền mãn kinh – mãn kinh, bên cạnh bổ sung estrogen âm đạo thì việc tạo một hệ vi sinh cân bằng cho âm đạo cũng rất cần thiết để bảo vệ biểu mô âm đạo trước những tác nhân nhiễm trùng. Nhiều nghiên cứu cho thấy estrogen và hệ khuẩn lactobacilli có tác dụng tương hiệp giúp mau lành vết thương âm đạo xuất hiện sau khi quan hệ cũng như phòng ngừa nhiễm trùng tái phát.

Lợi ích và nguy cơ khi sử dụng liệu pháp nội tiết thời kỳ mãn kinh (MHT)

Lợi ích

Nguy cơ

Giảm triệu chứng bốc hỏa
Giảm rối loạn giấc ngủ
Giảm các rối loạn về tâm thần
Phòng ngừa loãng xương
Giảm các triệu chứng khó chịu ở đường tiết niệu, sinh dục

Tăng nguy cơ ung thư vú: 9 trường hợp/10.000 phụ nữ 50-60 tuổi sử dụng estrogen và progesteron phối hợp dưới 5 năm.
Tăng nguy cơ ung thư nội mạc tử cung (Khi sử dụng estrogen đơn thuần)
Tăng nguy cơ huyết khối tĩnh mạch: 1-2 trường hợp/1000 phụ nữ 50-60 tuổi, nguy cơ này có thể giảm bớt nếu dùng nội tiết dạng hấp thụ qua da.
Tăng nguy cơ bệnh mạch vành (đối với phụ nữ > 60 tuổi hoặc đã mãn kinh > 10 năm)

Đối tượng không nên sử dụng nội tiết mãn kinh

Phụ nữ có một trong những vấn đề sau không nên bổ sung nội tiết:

Bệnh lý tắc mạch huyết khối
Bệnh lý gan nặng
Bị ung thư phụ thuộc estrogen (ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung)
Xuất huyết âm đạo chưa rõ nguyên nhân
Tiền căn bị đột quỵ hay bệnh mạch vành

MHT và một số đối tượng đặc biệt

Phụ nữ mãn kinh sớm - Suy buồng trứng sớm

Phụ nữ thuộc nhóm này có nguy cơ bị các triệu chứng rối loạn nặng nề hơn, về lâu dài dễ mắc các bệnh lý thời kỳ mãn kinh hơn. Vì vậy việc bổ sung nội tiết là cần thiết nếu không có chống chỉ định, và nên bổ sung từ sớm, ngay khi được chẩn đoán tình trạng mãn kinh. Việc sử dụng nội tiết tiếp tục duy trì cho đến tuổi mãn kinh trung bình bình thường.

Phụ nữ có tiền căn lạc nội mạc tử cung, u xơ tử cung

Theo nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy việc sử dụng estrogen phối hợp progestogen không làm tăng sự tái phát của mô lạc nội mạc tử cung. Phụ nữ tiền mãn kinh vẫn có thể sử dụng estrogen với liều thấp nhất có thể để kiểm soát những triệu chứng khó chịu.

Sự hiện diện của u xơ tử cung không phải là chống chỉ định của MHT, liều nội tiết sử dụng trong MHT không đủ làm u xơ của bạn to lên.

Bệnh lý đái tháo đường

Phụ nữ bổ sung nội tiết mãn kinh không tăng nguy cơ bị đái tháo đường. Việc sử dụng nội tiết cũng không ảnh hưởng lên đường huyết của những phụ nữ đã bị đái tháo đường.

Tác dụng phụ

Những tác dụng không mong muốn thường gặp khi sử dụng nội tiết mãn kinh là:

Căng tức vú
Chóng mặt, buồn nôn
Ra huyết bất thường
Đau đầu
Chướng bụng

Những tác dụng phụ này thường liên quan liều dùng và có thể tự cải thiện bằng việc tiếp tục sử dụng nội tiết thêm một thời gian hoặc giảm liều thuốc lại. Tác dụng phụ cũng thay đổi mức độ khác nhau tùy theo đường dùng của nội tiết tố.

Kiểm tra trước khi điều trị

Trước khi sử dụng nội tiết, bạn cần được khám tổng quát và làm các xét nghiệm đánh giá mức độ ảnh hưởng của tình trạng thiếu nội tiết cũng như phát hiện các bệnh lý liên quan.

Xét nghiệm: tầm soát ung thư cổ tử cung, chức năng tuyến giáp, lipid máu, chức năng đông máu, đo mật độ xương, siêu âm tử cung – phần phụ, siêu âm vú, chụp nhũ ảnh.

Theo dõi khi điều trị nội tiết

Khi mới bắt đầu sử dụng nội tiết, bạn nên tái khám mỗi 3 tháng trong năm đầu tiên, sau đó có thể theo dõi mỗi 6-12 tháng. Nếu có các triệu chứng khó chịu hoặc ra huyết bất thường bạn nên gặp chuyên gia sức khỏe ngay.

Tùy vào mức độ triệu chứng, mục đích điều trị, tác dụng phụ ở mỗi phụ nữ mà thời gian sử dụng MHT thay đổi khác nhau, thường dưới 5 năm và trung bình là từ 2-3 năm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO